خمس در اسلام: تعریف، اهمیت و نحوه پرداخت آن به زبان ساده
خُمس یکی از واجبات مالی مهم در اسلام است که نقش کلیدی در تحقق عدالت اجتماعی و حمایت از فعالیت‌های دینی دارد. در این مقاله، به تعریف خمس، منابع قرآنی، مصارف شرعی، و فتاوای مراجع تقلید می‌پردازیم. همچنین پاسخگوی سوالات پرتکرار مانند تفاوت خمس با زکات و نحوه پرداخت آن خواهیم بود.
خمس چیست؟ آشنایی با یک فریضه الهی
خمس به معنای پرداخت یک‌پنجم (۲۰٪) از درآمدهای مازاد بر هزینه‌های سالانه است که طبق فقه شیعه، به دو بخش تقسیم می‌شود:
- سهم امام (ع): در زمان غیبت، این سهم به مرجع تقلید یا نماینده او پرداخت می‌شود تا در اموری مانند حمایت از طلاب، ساخت مساجد و فعالیت‌های فرهنگی هزینه شود.
- سهم سادات: این بخش به سادات نیازمند (افراد منتسب به پیامبر) که در فقر زندگی می‌کنند، اختصاص می‌یابد.
خمس در قرآن کریم: پایه‌های شرعی یک فریضه الهی
آیه ۴۱ سوره انفال به صراحت به وجوب خمس اشاره می‌کند:
“وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبَى…”
مفسران این آیه را شامل هرگونه درآمد مازاد (نه فقط غنیمت جنگی) دانسته و پرداخت آن را برای تطهیر مال واجب می‌دانند.
چه چیزهایی مشمول خمس می‌شوند؟ ۵ مصداق اصلی
بر اساس فقه شیعه، موارد زیر وجوب خمس دارند:
- درآمد سالانه: هر سودی از کار، تجارت یا سرمایه‌گذاری که تا پایان سال خرج نشود.
- هدایای ارزشمند: اگر هدیه از نیاز فرد فراتر رود.
- معدن و گنج: با شرایط خاص فقهی.
- اموال مخلوط به حرام: برای پاکسازی مال.
- غنیمت‌های جنگی: در صورت وجود حکومت اسلامی.
خمس را چگونه پرداخت کنیم؟ راهنمای عملی
- مرجع پرداخت: خمس باید به دفتر مرجع تقلید یا نمایندگان معتبر او تحویل داده شود.
- مدارک لازم: دریافت رسید رسمی با مهر دفتر مرجع، ضروری است.
- پرداخت آنلاین: امروزه با استفاده از سامانه‌های معتبر مانند Rosano.ir، می‌توانید خمس را به صورت الکترونیکی پرداخت و تصویر رسید را دریافت کنید.
فتاوای مراجع تقلید درباره خمس (آخرین استفتائات)
- آیت‌الله خامنه‌ای:”هر درآمدی که از هزینه‌های سالانه بیشتر شود، خمس دارد. در صورت شک، با دفتر مرجع مشورت کنید.”
- آیت‌الله سیستانی:”خمس بر درآمدهای مصرف‌نشده تا پایان سال واجب است، حتی اگر قصد استفاده بعدی داشته باشید.”
- آیت‌الله مکارم شیرازی:”به احتیاط واجب، خمس به هدایای ارزشمند نیز تعلق می‌گیرد.”
سوالات پرتکرار (FAQ)
۱. تفاوت خمس و زکات چیست؟
- زکات: مخصوص محصولات کشاورزی و دام (مثل گندم، خرما) است.
- خمس: بر درآمدهای مازاد، هدایا و منابع زیرزمینی تعلق می‌گیرد.
۲. آیا می‌توان سهم سادات را مستقیم به نیازمندان داد؟
خیر! تنها با اجازه دفتر مرجع می‌توان سهم سادات را به سادات فقیر پرداخت کرد.
۳. آیا غیرشیعیان هم خمس می‌دهند؟
خمس در قرآن آمده، اما شرایط دقیق آن در فقه شیعه بیان شده است.
نتیجه‌گیری: خمس، نقشی فراتر از یک تکلیف مالی
پرداخت خمس نه‌تنها یک وظیفه دینی است، بلکه ابزاری برای کمک به محرومان، تقویت نهادهای مذهبی و تحقق جامعه اسلامی است. با استفاده از سامانه‌های معتبر مانند Rosano.ir، می‌توانید این فریضه را به سادگی انجام دهید و از شفافیت فرآیند اطمینان داشته باشید.
